In de tweede helft van de negentiende eeuw deed de invloed van de landbouwhervormingen zich gelden. De woeste gronden werden ontgonnen en voor een groot deel aan de boeren verkocht. Door de verbetering van de landbouwmethoden en het gebruik van kunstmest nam de opbrengst van de gronden aanzienlijk toe en kon het dorp zich geleidelijk uit de armoede opwerken. Het inwoneraantal van het hele dorp nam toe tot 300.

Van de bezittingen van het dorp bleven alleen de “gemene weide” en enkele verspreide percelen over. Eind negentiende eeuw greep de Provincie Noord-Brabant in en werd een speciale regeling ingesteld om het gemeenschappelijke bezit te beschermen. Het dagelijks beheer van de Gemeynt berust sindsdien bij drie “regenten” die worden benoemd door Gedeputeerde Staten uit de inwoners van Biest-Houtakker. Sinds 1978 ziet ook het Belangenorgaan Biest-Houtakker (B.O.B.) toe op het beheer van de Gemeynt en de besteding van de opbrengsten.

Op het pleintje tegenover de kerk is een beeldje te zien van de regenten, en in 2012 is er een straat in de nieuwe wijk naar genoemd.

De eerste school

Bijna duizend jaar lang vormde de landweg tussen de steden Antwerpen en ‘s-Hertogenbosch, die dwars door het dorp loopt, een belangrijke route. In Biest-Houtakker heeft deze zandweg nog steeds de naam Bosscheweg.

Op verzoek van de inwoners van De Biest verleende de koning in 1840 toestemming om een openbare school te openen. Tot dan toe waren de tientallen kinderen van De Biest en directe omgeving voor het merendeel verstoken van onderwijs vanwege de grote afstand naar de scholen in Hilvarenbeek. In 1844 werd op het hoogste punt aan de Bosscheweg op De Schijf, midden tussen de Hilvarenbeekse buurtschappen De Voort en Driehuizen, en de Biestse buurtschappen De Westrik, De Biest en De Houtakker het eerste schoolhuis met één klaslokaal gebouwd.
Om rond te kunnen komen van zijn karige traktement hield de schoolmeester tevens herberg aan huis. Een herberg op deze plek was gunstig vanwege het reizigersverkeer tussen Turnhout en Den Bosch. 

Tot 1882 gingen de kinderen van de omringende buurtschappen hier naar school.

De school annex herberg van 1844 – 1882 stond tot voor kort nog onveranderd op De Schijf.

(Op het kaartje van de Regentenroute bij knooppunt 26).

Dit schoolhuis was ook een monument, maar het is onlangs toch verbouwd tot een landhuis.

Na de pensionering van de schoolmeester in 1882 besloot de gemeenteraad geen nieuwe meester aan te stellen maar deze openbare school op te heffen, onder andere met het argument dat de jongens toch elke ochtend in Hilvarenbeek naar de kerk moesten gaan, zodat ze beter aansluitend ook daar naar de (katholieke) scholen konden. De meisjes telden in het katholieke zuiden niet mee.

Biest-Houtakker bleef formeel tot 1914 verstoken van een school, maar in werkelijkheid werd er na enige jaren al weer les gegeven aan meisjes en dat is zo gebleven tot er in 1914 een nieuwe school kwam in de Biest. De jongens moesten 3 tot 5 kilometer lopen naar een school in Hilvarenbeek en konden niet thuis middageten.

De molen

Rond 1860 werd naast het schoolhuis de stenen windmolen “De Korenbloem” gebouwd op een molenbelt. De naam prijkte op de voorkant van de molen. Op de achterkant stond de zinspreuk “De keel kost veel”, waarmee bedoeld dat werd het voeden van mens en dier veel moeite en geld kostte.

De molen brandde in 1935 af en werd in de moeilijke crisistijd niet herbouwd. In de laatste oorlogsdagen werden de stenen corpus en de molenbelt door de bezetter opgeblazen.

Molen De Korenbloem in 1933.

De boterfabriek

Tot aan het begin van de twintigste eeuw karnden de boeren in de Biest zelf thuis hun boter. Wat zij niet voor eigen gebruik nodig hadden werd naar de vrijdagse botermarkt in Tilburg gebracht. Een lange rechte zandweg, de Broekhovenseweg, voerde van de Biestsestraat naar Broekhoven en vandaar ging het verder naar de markt op Het Heike midden in Tilburg.

In 1904 kreeg het dorp bij koninklijk besluit toestemming tot het oprichten van een boterfabriek. Hiervoor werd een pand gebouwd aan de Biestsestraat, dat de bloemrijke naam “De Boterbloem” kreeg. Dit was het eerste gebouw op het lange stuk slechte grond langs de Biestsestraat tussen de biest op de hoek van de Akkerstraat en de houtakker bij de Beverstraat. De boeren uit het hele dorp brachten hun melk naar het fabriekje, waar door twee mannen de karn gedraaid werd om er boter van te maken.

Het fabriekje sloot al na 25 jaar, doordat men op aandringen van de invloedrijke pastoors ging samenwerken in de nieuwe stoom-zuivelfabriek St. Adrianus in Hilvarenbeek. Het pand werd verkocht en de opbrengst werd aan de kerk geschonken. Later werd er een kruidenierswinkel en speelgoedwinkel in gevestigd. Het pand van De Boterbloem met de opvallende onderkeldering staat met enige toevoegingen nog aan de Biestsestraat op nummer 51.

Herberg aan de Bosscheweg

Op de hoek van de Bosscheweg en de Biestsestraat stond van de 17e eeuw tot 1930 nog een grotere herberg met stal waar de voerlieden hun paarden drenkten en zelf ook het nodige innamen. Door de ontwikkeling van het rijkswegennet en de komst van het Wilhelminakanaal in de twintiger jaren, verloor de eeuwenoude zandweg Bosscheweg zijn functie van hoofdverbinding. De herberg werd omgezet in een boerderij, die in 1982 gesloopt is.

Het dorp Biest-Houtakker is bijna een eeuw geleden gevormd door de gehuchten De Biest en De Houtakker ruimtelijk met elkaar te verbinden door in het midden een kerk en een lagere school te bouwen. De kerk kon mede tot stand komen door een bijdrage uit het kerkenbouwfonds van een rijke Rotterdamse effectenmakelaar dat als voorwaarde stelde dat de kerk gewijd werd aan Antonius van Padua. Zo is de naam Antonius van de kerk, en later van de school en van de eerste hoofdstraat van de nieuwbouwwijk in het dorp gekomen.

De inwoners van het dorp droegen 5.600 gulden bij en 10.000 gulden kwamen voor rekening van de Gemeente van de Biest, die overigens nauwelijks over financiën beschikte en daarom in 1913 toen het geld op tafel moest komen het hele bedrag moest lenen bij de gemeente Hilvarenbeek.

Voor de plaats van de kerk, de pastorie en bijbehorende tuin en kerkhof werd een stuk van de slechte grond langs de Biestsestraat “in de nabijheid van de boterfabriek” aangekocht. De kerk werd ontworpen door architect Jos Margry en werd mede gebouwd door inwoners van Biest-Houtakker. De kolossale pastorie (op de achtergrond), waar de pastoor en zijn bezoekers beschikten over 6 kamers en bediend werden door 3 meiden die eigen meidenkamertjes hadden, werd tegelijkertijd gebouwd.

De nieuwe school

Met de aanstaande komst van een kerk in het dorp verviel het argument dat de kinderen beter in Hilvarenbeek naar school konden gaan aansluitend op de ochtendmis daar. In 1911 werd opnieuw een verzoek gedaan om een school op de Biest. Na de nodige discussie in de gemeenteraad, met name over de kosten, viel in 1913 het positieve besluit. Er werd een stuk grond aangekocht tussen de boterfabriek en de kerk. De gemeenteraad vroeg aan de Gemeente van de Biest om een financiële bijdrage, maar die moest tezelfdertijd geld lenen van de gemeente om bij te dragen aan de kerk, zodat de gemeente voor de hele kosten van 12.206 gulden opdraaide.

De in 1914 in opdracht van de gemeente gebouwde openbare school met twee klaslokalen met aangebouwde “onderwijzerswoning”, die uiteraard veel bescheidener van opzet is dan de pastorie, is een creatie van de Hilvarenbeekse architect Antoon Smolders. Het ontwerp van Smolders was in functioneel opzicht modern. De school had een aangebouwd gymnastieklokaal en een aantal inpandige toiletten, en de schoolmeester beschikte over een “studeerkamer” zoals in stadse herenhuizen.

De openbare school begon met 56 leerlingen. Daarvan waren er 6 uit de buurgemeenten Diessen en Moergestel, die werden toegelaten omdat de afstand naar de school in hun gemeente te groot was. De naam Antoniusschool is pas aan de school gegeven, toen die in 1930 tijdens de grote crisis uit kostenoverwegingen door de gemeente werd overgedragen aan de parochie.

Vooruitlopend op de te bouwen kerk werd al drie jaar eerder – zoals het een Brabants dorp betaamt – tegenover de plek waar de kerk moest verrijzen het café Kerkzicht gebouwd, waar de bouwers konden middageten en die van buiten in pension konden.

Café Kerkzicht met de in die tijd moderne voorgebouwde veranda in 1937

De kerk met de pastorie, de school met het aangebouwde huis van de bovenmeester en het vroegere café zijn de vijf beschermde gebouwen binnen de kom van het dorp. Het café is meerdere malen uitgebreid en is nu in gebruik als wok-restaurant.

Het kanaal 

Van 1909 tot 1923 is het Wilhelminakanaal van Oosterhout naar Helmond gegraven, geheel met de hand waar ook veel landarbeiders uit de Biest jaren aan meegewerkt hebben. Hierdoor werd aan de noordoostzijde van het dorp een strook landbouwgrond afgesneden en werden enkele historische verbindingen – zoals de Bosscheweg – onderbroken. Twee ophaalbruggen op een kilometer afstand van elkaar kwamen ervoor in de plaats.

Bij de “Biestsebrug”, aan de westkant van het dorp werd een losplaats voor vrachtschepen aangelegd. Tegenover de losplaats kwam een opslagloods, die er nu nog staat.

Het kanaal werd op 4 april 1923 officieel geopend. De opzichter van de graaf-werkzaamheden zag wel brood in het haventje. Tot 1925 was hij haven-meester en daarna bouwde hij voor eigen rekening tegenover de losplaats het café Havenzicht met een winkeltje, dat geregeld bezocht werd door de schippers die hier aanlegden.

In de zestiger jaren verloor de losplaats zijn functie. Het winkeltje verdween en het café werd een uitspanning met een grote speeltuin, in de volksmond de “kikkerspeeltuin” genoemd, die nu nog een grote trekker is.

Enkele jaren geleden werd op de voormalige losplaats een passantenhaventje voor plezierboten aangelegd, dat in het seizoen druk gebruikt wordt.

Het dorp bestaat nu uit één lang noord-zuid lint de Biestsestraat / Hakvoortseweg (voorheen Houtakkerseweg geheten), dat is de doorgaande verbinding tussen de dorpen Moergestel en Hilvarenbeek, en twee lokale dwarswegen. Aan de noordkant van het centrum is dat de lichtbebouwde Akkerstraat die uitkomt op de “Holenakkerbrug” over het kanaal, en aan de zuidkant is dat de sterker bebouwde Beverstraat / Vossenhol die in het noordoosten uitkomt bij het kanaal en in het westen uitloopt in een zandweg door akkerland. In de hoek tussen de Biestsestraat en de Beverstraat, tegenover de kerk, is sinds 1982 met horten en stoten de nieuwbouwwijk Beverakkers aangelegd, waar nu circa de helft van de bevolking woont. 

Winkels

Tot de boterfabriek, de kerk en school gebouwd werden, was het hele stuk Biestsestraat tussen de biest en de Bevertstraat onbebouwd vanwege de drassige grond. Na de bouw van de kerk en de school volgde een periode van recessie als gevolg van de Eerste Wereldoorlog. Hierdoor bleef groei van het dorp uit. Direct na het einde van de oorlog werd het eerste (kleine) boerenhuis gebouwd tussen de school en de kerk, waarin ook een winkeltje gedreven werd. In de volgende jaren werd de Biestsestraat geleidelijk volgebouwd en groeide de bevolking gestadig verder tot rond de 500 inwoners in de veertiger jaren.

Het eerste winkeltje in het dorp tussen de kerk en de school, van Mie de Brouwer, met voor de deur twee zonen

In de loop van de jaren zijn er in de Biest nog drie levensmiddelenwinkels geweest, waarvan er een ook schoppen en rieken en dergelijke verkocht, er was een fietsenwinkel, een magazijn en winkel van de Boerenbond en vier cafés. In de zestiger jaren kwam er een nieuwe levensmiddelenwinkel midden in het dorp in het café Kerkzicht. In de tachtiger jaren werd aan het café een Spar winkel aangebouwd en verdwenen de andere winkeltjes..

Dorpsontwikkeling

Door het uitblijven van geschikte (sociale) woningbouw stagneerde de groei midden zeventiger jaren. Het aantal jonge gezinnen die zich in het dorp konden vestigen liep terug naar nul en het aantal geboortes daalde daardoor zo sterk dat de school met opheffing bedreigd werd. Verlaging van de leerlingennorm door het Rijk voorkwam deze ramp. Pas in 1987 kwamen de gemeente en de provincie tot overeenstemming over een uitbreidingsplan voor het dorp en kon de wijk Beverakkers gebouwd worden. Hierdoor steeg het inwonersaantal naar 800 rond het jaar 2000. In 2012 werd het aantal van 900 inwoners bereikt.

In 2011-2012 werd een klein nieuwbouwwijkje gebouwd langs het stukje Bosscheweg tussen de Biestsestraat en het kanaal. In 2012 is een begin gemaakt aan de laatste uitbreiding van de nieuwbouwwijk Beverakkers met 46 woningen aan De Eekhof, de nieuwe straat die genoemd is naar het eikenbosje dat tussen Driehuizen en de Beverakkers gelegen heeft.In 2013 is begonnen met het bouwen van een nieuw dorpscentrum bestaande uit de “brede school” en aansluitend een multifunctioneel ontmoetingscentrum op de plek van de huidige school, zodat na 100 jaar de vernieuwde school in gebruik genomen kan worden.

In het binnengebied tussen de Akkerstraat en de Biestsestraat aansluitend aan het nieuwe dorpscentrum kunnen in de toekomst nog een aantal seniorenwoningen en starterswoningen gebouwd worden, waardoor het aantal inwoners geleidelijk kan doorgroeien naar circa 1.100.

Aan de Bevertbrug in de Biestsestraat over het Spruitenstroompje, is een legende verbonden.

Een lied uit 1644, waarvan een kopie in de kerk van Biest-Houtakker hangt, verhaalt dat op 19 juli 1643 vier “jongmans” bij de Bevertbrug een Mariabeeldje tegen de stroom op zagen drijven. Zij namen het beeldje uit het water en “ze gingen met groote schreden naar Beke zeer ras, om te informeren hoe dit Beeld gevonden was”. De volgende dag werd bij het beeldje een kind dat vanaf zijn geboorte lam was plotseling genezen. Vele wonderbaarlijke genezingen volgden. Na dit wonder werd door de buurtbewoners bij de brug een klein houten wegkapelletje geplaatst voor het beeldje. Ook daaraan is weer een legende verbonden. Bij de brug stonden zeven lindebomen. Het kapelletje was tegen de middelste boom geplaatst en deze boom zou dikker gegroeid zijn dan de andere zes.

Het kapelletje verdween na verloop van tijd en het beeldje ging naar de kerk in Hilvarenbeek, maar de brug bleef nog tot de Franse tijd een bedevaartsplaats. 

Toen Biest-Houtakker in 1913 een eigen kerk kreeg werd met steun van de bisschop van Den Bosch het beeldje teruggevraagd. Maar de autoritaire Beekse pastoor Jurgens, telg van het Osse botergeslacht, weigerde het af te staan. Na ruim twee eeuwen keerde het op 10 mei 1981 eindelijk terug in De Biest, waar het een plaats in de kerk kreeg.

 10 mei 1981: Het wonderbeeldje wordt over de Bevertbrug het dorp in gedragen.

De eeuwenoude linden werden in de negentiger jaren gekapt voor de aanleg van een fietspad. Enkele jaren geleden zijn in een gezamenlijke actie van bewoners met steun van de gemeente bij de brug zeven nieuwe linden geplant, en de Onze Lieve Vrouw Gilde bouwde een nieuw stenen wegkapelletje op deze plaats waar een kopie van het beeldje in geplaatst werd. Het kapelletje wordt druk bezocht en de plek is een rustplaats voor fietsers geworden.

Hieronder een kort filmpje van het wegkappelletje en de 7 lindekes